Themelimi dhe veprimtaria
Institucioni nacional – Qendra Nacionale për Konservim – Shkup është institucion profesional nga lëmia e kulturës, me status institucion amë, i themeluar për kryerjen e veprimtarisë – mbrojtjen e monumenteve të kulturës. Është themeluar me Dekret të Qeverisë së Republikës së Maqedonisë më 4 mars 1949 si Zyrë Qendrore për mbrojtjen e monumenteve të kulturës dhe trashëgëmise natyrore, me seli në Shkup, dhe emrin e sotëm e ka që nga viti 1960. Më 14 maj 2004 është riregjistruar si Institucion nacional – Enti Republikan për Mbrojtjen e Monumenteve të Kulturës Shkup.
Në IN-ERMMK unifikohet kryerja e tre grupeve të funksioneve: funksioni i zyrës së gjendjes civile, funksioni i zyrës kompetente për zonën e 34 nga 84 komunat në Republikë në të cilat nuk janë krijuar zyra vendore dhe funksionet e zyrës për konservimin dhe restaurimin e monumenteve të kulturës.
Si institucion amë, IN-ERMMK ka këto kompetenca: të avancojë metodologjinë e punës në fushën e mbrojtjes dhe të nxjerrë udhëzime profesionale; të kryejë mbikëqyrje ekspertësh mbi institutet vendore (Shkup, Ohër, Manastir, Prilep, Shtip dhe Strumicë), të koordinojë punën e tyre dhe t’u ofrojë ndihmë ekspertësh; të kryejë mbikëqyrje profesionale mbi punët konservuese-restauruese të institucioneve tjera për mbrojtjen e monumenteve të kulturës, të kujdeset për ngritjen profesionale të kuadrit në fushën e mbrojtjes së monumenteve të kulturës në Republikën e Maqedonisë etj.
Si institucion kompetent për mbrojtjen e monumenteve të kulturës në zonën e komunave ku nuk janë themeluar institucionet vendore, IN-ERMMK kryen këto funksione:
1) Funksionet e regjistrit: mban regjistrat; kryen kontrollin e ekspertëve të projekteve konservuese të bëra nga institucionet kombëtare për mbrojtje; kryen mbikëqyrje konservuese për mbrojtjen e menjëhershme nga institucionet kombëtare të mbrojtjes; koordinon punën e institucioneve të mbrojtjes dhe u ofron atyre ndihmë profesionale; kujdeset për promovimin e veprimtarisë; kujdeset për trajnimin e stafit profesional; paraqet propozime dhe jep mendime të ekspertëve; kryen punë në një laborator qendror për analiza fizike dhe kimike; kryen punën e një shërbimi qendror informativ; kryen funksione të tjera,
2) punë profesionale të mbrojtjes me rëndësi të jashtëzakonshme: mban evidencën bazë; studion, hulumton dhe përdor metoda shkencore për të përpunuar çështjet që kanë të bëjnë me mbrojtjen; përgatit raportet e ekspertëve për valorizimin dhe rivlerësimin; krijon baza mbrojtëse të ruajtjes; kryen kërkime arkeologjike në objekte që janë objekt konservimi; kryen kërkime konservuese dhe punë të tjera kërkimore; krijon projekte konservimi; kryen kontrollin e ekspertëve të projekteve konservuese të bëra nga persona të tjerë të autorizuar juridik dhe fizik; kryen dhe organizon kryerjen e konservimit, restaurimit dhe punëve të tjera të mbrojtjes, rregullimit dhe paraqitjes së menjëhershme; kryen mbikëqyrje konservuese dhe të llojeve të tjera të ekspertëve mbi zbatimin e masave mbrojtëse; kryen ekspertizën profesionale dhe vlerësimin e dëmeve; ofron ndihmë profesionale; boton dhe promovon punën e institucionit; kryen shënjimin e pasurisë së paluajtshme; përgatit dokumentacion.
IN-ERMMK mban evidencën qendrore për monumentet e paluajtshme të kulturës dhe mbledh, organizon, ruan dhe lëshon dokumentacionin për trashëgiminë kulturore nëpërmjet një shërbimi të veçantë INDOC. Kompetencat matrike, administrative dhe të tjera publike janë nën autoritetin e institutit.
Si një pjesë integrale e aktivitetit bazë, IN-ERMMK kryen botimin e publikimeve profesionale dhe shkencore e të popullarizuara për monumentet e kulturës dhe mbrojtjen e tyre përmes edicionit “Trashëgimia Kulturore dhe Historike e Republikës së Maqedonisë,” si dhe popullarizimin dhe prezantimin e trashëgimisë monumentale dhe ka një bashkëpunim të pasur ndërkombëtar.
IN-ERMMK mban regjistrat qendrorë për monumentet e paluajtshme të kulturës dhe kryen mbledhjen, organizimin, ruajtjen dhe lëshimin e dokumentacionit për trashëgiminë kulturore përmes një shërbimi të veçantë INDOK. Instituti është gjithashtu përgjegjës për autorizimet themelore, administrative dhe publike të tjera.
Sipas aktiviteteve dhe kompetencave të tij të përcaktuara me ligj, IN-ERMMK ka një potencial profesional nga specialitete dhe fusha të ndryshme. IN-ERMMK gjithashtu ka ekspertë për:
• Konservimin dhe restaurimin e arkeologjisë antike, klasike dhe mesjetare;
• Konservimin dhe restaurimin e arkitekturës sakrale dhe profane;
• Konservimin dhe restaurimin e ikonave, afreskeve, mozaikëve, gdhendjeve në dru, plastikës në gur dhe dru, dhe teknikës së vajit;
• Kërkime fiziko-kimike, biokimike dhe analiza.
Shumë nga konservuesit profesionalë e kanë përmirësuar njohurinë e tyre përmes specializimeve në: Qendra Ndërkombëtare për Studimin e Mbrojtjes dhe Restaurimit të Trashëgimisë Kulturore ICCROM në Romë, Itali; konservimin e ikonave në Moskë, Shën Petersburg dhe Kiev.
IN-ERMMK, me ndihmën financiare të BE-së dhe Programit PHARE për zhvillimin e kulturës, ka një laborator modern për konservim-kimik, i vetmi i këtij lloji në Ballkan, i cili mundëson:
• Zbulimin e shkaktarëve të dëmtimeve, pra matjen e parametrave fizike në të cilët ndodhet monumenti (temperatura, lagështia, ndriçimi);
• Identifikimin e materialeve pikturale dhe ndërtimore nga të cilat është bërë monumenti dhe diagnostikimin e ndryshimeve dhe dëmtimeve të ndodhura;
• Mundësimin e procesit fizik të konservimit përmes kryerjes së operacioneve të ndërlikuara konservuese (ndërrimin e shtresave të ikonografisë, heqjen e mbishkrimeve, pastrimin e llakut) dhe përgatitjen e dokumentacionit për të gjithë procesin.
Laboratori disponon me instrumente që mundësojnë kushtet klimatike më optimale, të përshtatshme për kushtet në të cilat kanë ekzistuar monumentet e kulturës dhe mundëson vendosjen e IN-ERMMK në radhën e institucioneve kryesore për mbrojtjen e monumenteve të kulturës, sipas personelit konservues që disponon dhe sipas standardit të pajisjeve që zotëron.
Arritje të veçanta:
• Regjistrimi i 24,350 ikonave, 4,200 lokaliteteve arkeologjike, 1,760 kishave dhe manastireve, 1,200 objekteve të arkitekturës antike dhe mbi 400 objekteve dhe lokaliteteve të tjera nga lloje dhe periudha të ndryshme;
• Vlerësimi i 1,300 vendeve me rëndësi kulturore-historike;
• Punime konservuese-restauruese të arkitekturës në më shumë se 200 monumente të paluajtshme të kulturës, veçanërisht në kishat: Shën Sofia – Ohër, manastiri Shën Jovan Bigorski – Rostushë, Shën Gjergji – fshati Kurbinovë, Shën Gjergji – fshati Staro Nagoriçane, Manastiri Lesnovë – fshati Lesnovë, Manastiri Polog, Manastiri Shën Panteleimon – fshati. Gorno Nerezi, Vardarski Rid – Gjevgjeli, Stobi – Gradskë, etj.;
• Rindërtimi i kishës në manastirin Podlastva pranë Budvës – Mali i Zi, etj.;
• Konservimi i ikonave nga Galeria e Ikonave të Ohrit, koleksioni i ikonave të Strugës nga Muzeu i Maqedonisë, etj.;
• Kërkime arkeologjike dhe konservimi i mozaikëve në Stobi, Bargala, etj.;
• Konservimi i gdhendjes në dru në pallatin mbretëror në Varshavë – Poloni, dislokimi i afreskeve nga manastiri Pivka – Mali i Zi;
• Ekspozita të trashëgimisë kulturore maqedonase në Paris, Londër, Tokio, Vatikan, Belgjikë, Suedi, etj.;
• Botimi i publikimeve përmes edicionit “Trashëgimia Kulturore dhe Historike e Republikës së Maqedonisë Veriut.”
